Minn Olvin Vella

Għan-nisa x’ngħidu? Avukat jew Avukata?

Fil-Malti (u anke f’lingwi oħra) nsibu li ċertu kliem li tradizzjonalment hu ‘maskili’ jista’ jirreferi wkoll għan-nisa (femminili). Dan huwa l-każ ta’ perit, direttur, nutar, president u avukat, ngħidu aħna.

Għalkemm dawn kollha għandhom il-verżjoni femminili tagħhom (perita, direttriċi, nutara, presidenta u avukata/avukatessa) xorta waħda nistgħu nużawlhom il-verżjoni ‘maskili’ biex nirreferu għan-nisa.

Ngħidu aħna, ġieli smajt lil xi ħadd jgħid “Mort għand l-avukat?” U din tkun mara? Jew inkella ġieli smajt lil xi ħadd jgħidlek “It-tifla tiegħi laħqet nutar” (flok nutara).

Għalhekk, iż-żewġ verżjonijiet huma tajbin u naċċetawhom it-tnejn.

Kif għedna qabel, dan ma jsirx fil-Malti biss, imma wkoll f’lingwi oħra, bħat-Taljan.

Minn Dr George Farrugia

Liema hi t-tajba:  widnitha jew widintha?

Nagħmlu tajjeb li nsegwu r-regoli uffiċjali tal-grammatika u nużaw “widnitha”.

Meta nom li jispiċċa b’konsonanti, segwita bil-vokali a, tiżdied miegħu t-T marbuta u suffiss li jibda b’vokali, dan in-nom iwaqqa’ l-aħħar vokali tiegħu. Jekk ma’ dan in-nom inżidu suffiss li jibda b’konsonanti, normalment din il-vokali ma taqax iżda x’aktarx tinbidel f’vokali oħra, kif jidher f’dawn l-eżempji.

Jekk in-nom ikun jispiċċa b’żewġ konsonanti, li l-aħħar waħda minnhom tkun likwida jew għ, segwita bil-vokali a, is-sitwazzjoni tinbidel xi ftit f’każ li miegħu tiżdied it-T marbuta u suffiss li jibda b’vokali. F’dan il-każ, meta n-nom iwaqqa’ l-aħħar vokali tiegħu, ħafna drabi jkollna nżidu vokali tal-leħen quddiem il-konsonanti likwida biex inkunu nistgħu nippronunzjaw il-kelma, eż.

F’każ li s-suffiss ikun jibda bil-konsonanti, l-aħħar vokali tan-nom ma taqax, iżda tista’ tinbidel.

Imma dan x’tgħidilna l-grammatika u r-regoli uffiċjali tal-ortografija. Fil-verità l-istorja mhijiex daqshekk sempliċi, tant li mhux l-ewwel darba li xi ħadd jistaqsina, “Liema hi t-tajba: ‘widnitha’ jew ‘widintha’?” Jekk mhux ukoll naqbdu lilna nfusna, daqqa nippronunzjaw waħda u daqqa l-oħra.

Nistgħu ngħidu li l-kawża ta’ dawn il-varjanti hija l-h. Irridu niftakru li din l-h fl-antik kienet tinstema’, kellha l-ħoss partikolari tagħha, kif għad għandha fl-Għarbi llum. Iżda maż-żmien, din il-konsonanti tilfet il-ħoss partikolari li kellha u fil-Malti modern ħafna drabi ma tinstemax, pereżempju fi kliem bħal hena, dehra, wiċċha, hemeż, jhewden.

Minħabba f’hekk, meta l-pronom mehmuż ikun jibda bl-h jista’ jkun interpretat b’żewġ modi, jew bħala suffiss li jibda b’konsonanti (jekk nirraġunaw b’mod storiku) u għalhekk ‘widnitha’ bħal ‘widnitna’ u ‘widnitkom’, jew inkella bħala suffiss li jibda b’ħoss vokaliku (jekk nirraġunaw b’mod sinkroniku) u għalhekk ‘widintha’ bħal ‘widinti’ u ‘widintek’.

Hawn ta’ min isemmi wkoll fattur ieħor – it-tendenza dejjem tiżdied fil-Malti modern li nippriżervaw il-konsistenza taz-zokk. U dan iwassal biex inisibuha eħfef nippronunzjaw: widinti, widintek, widintu, widintha, widintna, widintkom, widinthom, bħalma bosta jippronunzjaw, kamarti, kamartek, kamartu, kamartha, kamartna, kamartkom, kamarthom.

Madanakollu, minkejja li dan huwa aċċettat fuq livell fonetiku, sal-lum il-grammatika u l-ortografija uffiċjali għadhom jaċċettaw biss il-forma storika. Dan ma jfissirx li xi darba l-forom ‘widintha’ u ‘widinthom’ ma jistgħux ikunu aċċettati wkoll, imma sakemm jasal dak il-waqt nagħmlu tajjeb jekk nosservaw ir-regoli uffiċjali.

Minn George Mifsud

X’inhu l-għerq tal-verbi qara, wasal, u tar?

Il-verb qara huwa dgħajjef jiġifieri xi mkien fl-għerq għandu j jew w.  Il-verb dgħajjef jista’ jkun ta’ 3 tipi:

Qara huwa dgħajjef nieqes għax għandu j fl-aħħar. Din tidher meta noħorġu nom minnu, bħal qarrej u qarrejja. Għalhekk l-għerq ta’ qara hu q-r-j. 

Hemm ukoll id-dgħajjef xebbiehi/assimilattiv (dak li fil-mamma jibda bil-konsonanti w bħal wasal, waqfu, wiżen u l-bqija). Din taqa’ meta nikkonjugaw il-verb fil-preżent, eż. nasal (w-s-l), nieqaf (w-q-f), niżen (w-ż-n). Għalhekk l-għerq ta’ wasal hu w-s-l.

It-tielet tip huwa d-dgħajjef moħfi li jkollu sillaba waħda fin-nofs  b’konsonanti dgħajfa w jew j moħbija, bħal tar, imorru, dur. Tkun taf x’hemm moħbi jekk taqleb il-verb fl-imperattiv singular, ngħidu aħna tir (t-j-r) mur (m-w-r), u dur (d-w-r). Il-vokali i twila tindika li l-konsonanti dgħajfa tkun j filwaqt li l-vokali u twila tindika li l-konsonanti hija w. Għalhekk l-għerq ta’ tar hu t-j-r.

Minn Olvin Vella

X’niktbu: Marija rrabjat jew Marija irrabjat?

Ikteb Marija rrabjat għal żewġ raġunijiet.

Ir-regola tgħid li kliem imnissel minn ilsien barrani u li diġà kien jibda bl-i għandu jibqa’ jżommha fil-kitba Maltija, għax din tkun parti integrali mill-kelma (eż. intenso, illegale).

Issa hawn iċ-ċansijiet huma tnejn:

JEW (1) li rrabja ġejja minn arrabbiare, u allura r-regola tal-i fil-bidu ma tapplikax;

JEW (2) li ħarġet mill-kelma Maltija rabja (mit-Taljan rabbia) u allura m’għandha l-ebda vokali integrali fil-bidu. Fil-Malti ndaħħlu l-i tal-leħen kull meta jkollna bżonnha biex nippronunzjaw sewwa (eż. Mark irrabja). Imma hawnhekk ma neħtiġuhiex.

Għaldaqstant niktbu: Marija rrabjat.